De verdwenen schilderijen van Vermeer

Bij galerie Schippers hangt het werk van vijf meester-schilders waaronder twee Hagenaars die meededen aan het tv-programma ‘De nieuwe Vermeer’. In het Mauritshuis op een steenworp afstand, zijn de winnende schilderijen te zien.

Door Margreet Hofland

Sinds de opening van de tentoonstelling ‘Vermeer’ in het Rijksmuseum lijkt heel kunstlievend Nederland in het teken van Johannes Vermeer te staan. Iedereen wil alles weten over deze schilder uit Delft: over zijn eigenzinnige gebruik van het perspectief dat hij nu en dan naar eigen hand zet, over de mysterieuze doorkijkjes en het daglicht dat altijd van links het interieur instroomt, de overvloed aan details, de subtiele glimlichten en de ingetogen emoties. Nog nooit - en waarschijnlijk ook nooit meer - zijn zoveel van zijn schilderijen bij elkaar gebracht.

Zes schilderijen van Vermeer (1632-1675) zijn al lang geleden verdwenen, zoekgeraakt, gestolen of vergaan. Ze staan alleen met hun titel en een paar zinnen omschreven op oude veilinglijsten, afbeeldingen ervan bestaan niet. Dit was aanleiding voor Omroep MAX om een televisieserie te maken met de titel ‘De nieuwe Vermeer’. Duizenden mensen uit heel Nederland gaven zich op voor het programma.

In elke aflevering staat een van de verdwenen werken centraal, iedereen mag een werk inleveren met een eigen interpretatie van het werk van Vermeer. Hoe zou het verdwenen werk van Vermeer eruit hebben gezien? Daarnaast strijden per aflevering twee meester-schilders om de eer een schilderij te maken dat die verdwenen Vermeer zou kunnen zijn. De experts Abbie Vandivere restaurator van het Mauritshuis en Pieter Roelofs, hoofd schilder- en beeldhouwkunst van het Rijksmuseum begeleiden de deelnemers tijdens het maakproces en besluiten uiteindelijk ook wie de winnaars zijn.

Haagse meester-schilders

Onder de meester-schilders zijn ook twee Hagenaars: Titus Meeuws en Arjan van Gent. “Ik vind het een geweldige uitdaging,” zegt Titus Meeuws. Hij is schilder van Haagse stadsgezichten, zijn stijl is impressionistisch, heel anders dan de stijl van Vermeer. “Het is moeilijk,” voegt hij toe. “Er zijn sowieso maar weinig Vermeers en daarvan zijn er maar twee ‘stadsgezichten’, die ook nog eens heel verschillend zijn.”

Het verdwenen schilderij dat in zijn aflevering centraal staat heet ‘Het tweede straatje’. Is het verwant aan het bekende ‘Straatje van Vermeer’ of is het juist heel anders? Lijkt het meer op het ‘Gezicht op huizen in Delft’? In een opname van het tv-programma is te zien dat Meeuws fietsend door Delft naar de Hollandse lucht kijkt en dat heel inspirerend vindt, maar hij corrigeert zichzelf ter plekke. “Ik moet niet zomaar een lucht schilderen, maar een lucht zoals Vermeer die geschilderd zou hebben.”

Het mooiste in zijn uiteindelijke werk is het geschilderde mansfiguurtje dat samen met zijn hond door een poortje loopt, overgoten met een nevelachtig licht. Het is tegelijkertijd zijn valkuil. “Zo zou Vermeer het nooit geschilderd hebben,” zegt de jury streng.

Mythologie

In de derde aflevering van ‘De nieuwe Vermeer’ is de Haagse Arjan van Gent een van de meester-schilders, hij heeft al heel wat ervaring want in 2012 deed hij mee aan ‘Sterren op het Doek’. Zijn aflevering staat in het teken van de mythologie. ‘Venus, Jupiter en Mercurius' is een van de weinige mythologische werken die Vermeer maakte. Al honderden jaren is het werk verdwenen. Het enige aanknopingspunt is ‘Diane en haar nimfen’ dat in het Mauritshuis hangt en dat de schilder in zijn beginjaren maakte. Het is fel van kleur en nauwelijks herkenbaar als een Vermeer. Ook Van Gent heeft moeite met het aanpassen. De meester-schilders krijgen allebei een doek op hetzelfde formaat met de opdracht dat het een liggende voorstelling moet worden, maar Van Gent vindt dat het een driehoekscompositie moet worden en dat past niet in het liggende formaat.

In de serie is goed te zien hoe obsessief de schilders met de opdracht bezig zijn. De tijdsdruk is hoog en emoties gaan een rol spelen. “Ik droom er zelfs van,” zegt Arjan van Gent op het laatst. In de week voor de uitzending krijgt hij een grote klap te verwerken. Het model dat hij voor zijn Jupiter gebruikte, de Hagenaar … overlijdt plotseling aan een hartaanval. “Dat geeft dit werk wel een nóg diepere betekenis voor mij.”

De zes winnende werken van de wedstrijd ‘De Nieuwe Vermeer’ zijn (zonder tickets) te zien in de foyer van het Mauritshuis, vijf van de ‘verliezers’ hangen bij galerie Schippers in de Kazernestraat, de locaties liggen op zes minuten lopen van elkaar.